dinsdag 31 maart 2015

Financieel adviseurs worden gemist in publieke debat schuldproblemen


Het aantal huishoudens dat zich zorgen maakt om zijn financiële situatie is groot. Steeds meer gezinnen moeten gebruik maken van de schuldhulpverlening. Bijna 1 miljoen Nederlanders lopen een verhoogd risico om in financiële problemen te komen. Om dat risico te verkleinen moet de financiële zelfredzaamheid van burgers worden vergroot en moet verantwoord financieel gedrag worden gestimuleerd.

In de maatschappelijke discussie wordt veel heil verwacht van financiële educatie. De wetenschap is echter kritisch over de te verwachten effecten hiervan. Verder wordt een soepeler opstelling verlangd van banken, zoals bij het financieren of kwijtschelden van (rest)schulden en borgt wetgeving dat consumenten geen te hoge hypotheekschulden aangaan. Maar blijkbaar is onze samenleving niet in staat om te voorkomen dat veel gezinnen in financiële problemen komen. Schuldsanering is nog nooit zo ‘populair’ geweest. De schade hiervan loopt in de vele miljoenen en wordt afgewenteld op ons allen.  Veel problemen kunnen worden voorkomen als consumenten zich goed zouden laten adviseren. In wetenschappelijk onderzoek wordt het positieve effect van financieel advies aangetoond.  De rol van een financieel adviseur is het faciliteren van een situatie waarin een consument zelf weloverwegen keuzes maakt zodanig dat zijn financiële positie in balans is, zowel op de korte als de lange termijn.

Nu telt Nederland bijna 7500 zelfstandige financieel advieskantoren, waarvan de meeste ook als onafhankelijk zijn te typeren. De meeste huishoudens maken gebruik van de diensten van een financieel adviseur voor het sluiten van verzekeringen, beleggingsproducten of hypotheken. Circa 60% van alle huizenbezitters vragen advies aan onafhankelijke adviseurs. De meeste advieskantoren hebben een sterke lokale binding en kennen hun klanten persoonlijk. Toch wordt in alle debatten over de schuldproblematiek, voorkomen van restschulden, financiële educatie etc.. nauwelijks gesproken over de rol van de lokale financieel adviseur. Nu hebben deze adviseurs in het verleden steken laten vallen. Het is niet voor niets dat deze beroepsgroep zwaar gereguleerd wordt, van een vergunningenstelsel, provisieverbod tot een diplomaverplichting. Maar die maatregelen lijken nu effect te hebben. Zo constateert de AFM dat de kwaliteit van advisering stijgende is en de consument beter af is. De echt rotte appels zijn uit de markt verdwenen. Tijd dus om de financieel adviseur te betrekken in het debat rond het voorkomen van financiële problemen.

Daartoe moet de toegang tot financieel advies laagdrempelig zijn, moet de kwaliteit en deskundigheid van financieel adviseurs gewaarborgd zijn en zou de overheid het gebruik van financieel advies kunnen stimuleren. Bijvoorbeeld door financieel advies fiscaal aftrekbaar te maken. En is het belangrijk dat er meer transparantie komt over de mate van onafhankelijkheid van financieel adviseurs. In de wetenschap wordt een positief verband gezien tussen onafhankelijkheid en kwaliteit van advies. Maar dan moet de consument ook weten in hoeverre zijn financieel adviseur echt onafhankelijk is.

Financieel adviseurs kunnen hun rol in het publieke debat opeisen door concreet invulling te geven aan hun maatschappelijke missie. Wees transparant over onafhankelijkheid, help consumenten met hun huishoudboekje en maak je dienstverlening beter bereikbaar. Gemeenten, schuldhulpverleners en andere hulpinstanties zouden de samenwerking met lokale adviseurs moeten opzoeken. Een schuld saneren is een deel van de oplossing. Om te voorkomen dat zich in de toekomst dezelfde problemen voordoen, zouden financieel kwetsbare consumenten een vaste financieel adviseur moeten toegewezen krijgen. Die adviseur fungeert dan als hun financiële beschermengel. Interessant om dit model eens van subsidie te voorzien? Samenwerking tussen de publieke sector en de private financieel adviseurs bij het oplossen en vooral voorkomen van schuldproblemen biedt betere perspectieven dan educatie.

Terecht maken financieel adviseurs zich zorgen over de betalingsbereidheid voor advies sinds de invoering van het provisieverbod. Toch zijn klanten best bereid te betalen voor advies als zij de toegevoegde waarde ervaren.  En ook de overheid zal bereid zijn te kijken wat zij kan bijdragen als er concrete ideeën liggen. Dat gebeurt alleen als financieel adviseurs bereid zijn om de discussie over hun eigen maatschappelijke rol te voeren zonder rekenschap te houden met de betaalbaarheid ervan. Ik merk in de praktijk dat veel discussies al snel worden gesmoord doordat direct de vraag wordt gesteld of er een verdienmodel van kan worden gemaakt. De hier geschetste maatschappelijke problematiek vraagt om een bredere benadering om te komen tot goede oplossingen. Pas daarna moet het debat over de financiering ervan worden gevoerd. Het optimaal benutten van de kracht en toegankelijkheid van financieel advies kan veel financiële problemen voorkomen. Dat is een verantwoordelijkheid die financieel adviseurs zelf moeten oppakken, maar het is net zo belangrijk dat de rol van financieel advies eindelijk eens onderdeel wordt van het publieke debat over het voorkomen van financiële problemen.

Dr. Fred de Jong is zelfstandig onderzoeker/consultant, gespecialiseerd in markt voor financieel adviseurs, tevens verbonden aan het Amsterdam Centre for Insurance Studies.